به گزارش تابناک قم، اکثر مناطق با هویت و تاریخی شهرهای کشور امروز درگیر مساله فرسودگی هستند. عمده این بافت‌های مهم جمعیتی در مراکز شهرها و در معرض تردد و تراکم جمعیت سیال قرار دارند در حالی که با وجود این ظرفیت عظیم به آنها توجهی نمی‌شود. تخلیه جمعیت، افزایش بزه‌های اجتماعی، جابجایی جمعیت، تخریب و... آسیب‌هایی است که در انتظار این بافت‌ها بوده و مهم‌تر از همه خالی شدن هویت شهری است. هویت و فرهنگ اصیل یک شهر در بافت قدیمی و مرکزی آن شکل گرفته که امروز به دلیل مسائل مختلف قانونی، اقتصادی و اجتماعی، این بافت‌های اصیل و مهم در آستانه خالی‌شدن هستند.
بیش از 140 هزار هکتار از وسعت شهرهای کشور را بافت‌های فرسوده و ناکارآمدی تشکیل می‌دهند که براساس شاخص‌های عنوان شده قابل سکونت نبوده و از حداقل امکانات برخوردار هستند. همچنین براساس آمار اعلام شده از سوی مسؤولان وزارت راه و شهرسازی با وجود اینکه حدود 15 درصد مساحت شهرها بافت‌های فرسوده و ناکارآمد است اما بیش از 20 درصد مردم در این بافت‌ها ساکن هستند؛ این در حالی است که اکثر این بافت‌ها در مراکز شهرها و محلات سنتی واقع شده‌اند. دولت، شهرداری‌ها و مردم بازیگران اصلی در بحث احیا و نوسازی بافت‌ها فرسوده هستند. نقش مردم در احیا و نوسازی بی‌بدیل است چرا که به بافت اصیل و سنتی شهر خود علقه دارند اما این دولت و شهرداری‌ها هستند که با سیاست‌گذاری درست و تدوین بسته‌های تشویقی و حمایتی و مقرون به صرفه کردن فعالیت در بافت‌های فرسوده می‌توانند بستری برای ورود ساکنین بافت‌های فرسوده به نوسازی آنها ایجاد کنند.
با وجود اهمیت این مساله طی سال‌های اخیر اگرچه اکثر مدیران سطح بالای کشور بر لزوم نوسازی و احیای بافت‌های فرسوده تاکید دارند اما همچنان تصمیمات سلیقه‌ای و تغییر مکرر سیاست‌گذاری‌ها در این زمینه موجب شده، مردم کمتر از قبل به سمت ساخت و ساز در بافت فرسوده بروند، چراکه نه تنها در شرایط فعلی رکود صنعت ساختمان و عدم ثبات اقتصاد کشور، سرمایه‌گذاری آنها مشمول سود چندانی نخواهد شد بلکه ممکن است درگیر تغییرات مکرر قوانین شده و حتی نتوانند به سرمایه اولیه خود دست پیدا کنند.
مردم در خط مقدم احیای بافت فرسوده
محمدسعید ایزدی معاون معماری و شهرسازی وزیر راه و شهرسازی در این خصوص با اشاره به نقش اصلی و کلیدی مردم در فرآیند اجرای برنامه بازآفرینی شهری، تاکید کرده که شهرداری‌ها نباید از تمرکز اصلی در این حوزه غافل بمانند و گفته است: شهرداری‌ها باید از انجام اقدامات صرفا کالبدی جلوگیری کرده و علاوه بر توجه به مسائل اقتصادی ابعاد دیگر موجود در محلات از جمله مسائل فرهنگی، اجتماعی، زیست‌محیطی و فضایی کالبدی را نیز مدنظر قرار دهند.
وی بافت ناکارآمد و بافت تاریخی در قلب بافت‌های فرسوده را جدا از آنها می‌داند و تصریح می‌کند: دوری از نگاه سوداگری به سمت پروژه‌های متمرکز بر ارتقای کیفیت زندگی شهری با محوریت خود ساکنین و مردم محلات رویکرد بازآفرینی شهری دولت است تا بتوانیم نقش مردم به عنوان بازیگران اصلی احیای بافت‌های فرسوده را بازیابی کنیم.
ایزدی در حالی این سخنان را مطرح کرده است که طی دوران حدود پنج ساله دولت‌های یازدهم و دوازدهم تغییرات در بافت‌های فرسوده به دلیل حذف اهرم‌های تشویقی و منابع حمایتی، به حداقل ممکن رسیده و مردم در حال جابجایی از این فضاهای ارزشمند شهری هستند.
قم یکی از نمونه‌های کلان‌شهرهای کشور است که محدوده هسته مرکزی آن را به طور کامل بافت‌های فرسوده و تاریخی تشکیل می‌دهد. بیش از هزار و 500 هکتار بافت با هویت، پرتراکم، قدیمی و مستعد شهری در قم در آستانه تخریب با یک زلزله یا حادثه طبیعی است. آذر، امام خمینی، چهارمردان، صفائیه، هفتم تیر، خاکفرج، سمیه، گلزار، 15 خرداد، باجک و ده‌ها محله دیگر که برای هر شهروند قمی نام‌هایی آشنا هستند، امروز دیگر حال و هوای گذشته خود را ندارند و یکی در میان خانه‌ها یا از سکنه اصیل محلی خالی شده یا اتباع و مهاجرین در آنها ساکن شده‌اند و این یک زنگ خطر و هشدار برای فرهنگ و اصالت شهر قم است؛ اگر زلزله و حوادث طبیعی هم این بافت‌ها را از بین نبرد قطعا جابجایی جمعیت هویت اصیل را از آنها خواهد گرفت.
چندسالی بود که با تصمیمات شورای شهر، قوانین شهرداری و اهرم‌های تشویقی دولت و قابلیت‌های طرح تفضیلی قم تحرکات چشمگیری در بافت‌های فرسوده شکل گرفته و مردم با مشارکت یکدیگر اقدام به نوسازی بناهای فرسوده می‌کردند که شواهد و قرائن نشان می‌دهد که امروز شاهد کاهش شدید این تحرکات هستیم.
احیای بافت فرسوده باید برای مردم اقتصادی باشد
دولت طی این سال‌ها با تاکید بر اشتباه دولت نهم و دهم بر محور قراردادن رویکرد ساخت مسکن مهر در خارج از شهرها، بر رویکرد خود به عنوان حمایت از احیای بافت‌های ناکارآمد درون شهری تاکید می‌کرد اما با این وجود سیاست‌های انقباضی، عدم تخصیص منابع بانکی و محدودسازی قوانین به همراه رکود بازار ساخت و ساز موجب شد که طی این سال‌ها کمترین میزان تحرک در احیای بافت‌های فرسوده صورت گیرد.
اگرچه مسائل فرهنگی، اجتماعی و زیست محیطی باید در احیای بافت‌های فرسوده مورد توجه قرار گیرد اما تا مردم اغنای اقتصادی نشوند به حوزه ساخت و ساز در بافت فرسوده ورود نخواهند کرد. شهرداری قم در طرح تفضیلی جدید این شهر اقدام به حذف عمده اهرم‌های تشویقی در بافت‌های فرسوده کرده است.
براساس طرح تفضیلی قبلی شهر و مصوبات شورای اسلامی شهر قم علاوه بر اینکه ساخت و ساز در بافت فرسوده مشمول یک طبقه تراکم تشویقی، تخفیف عوارض، ارائه یک طبقه تراکم به ازای تجمیع پلاک‌های ثبتی و شاخص‌هایی چون دو بر بودن و... می‌شد اما امروز با اجرایی شدن طرح تفضیلی جدید تنها بخشی از تخفیف عوارض و یک طبقه تراکم تشویقی باقی مانده است؛ ناگفته نماند که در طرح جدید تراکم محلات بافت فرسوده کاهش یافته و عملا این تراکم تشویقی هم کلاهی است که طرح جدید بر سر مردم می‌گذارد.
حال این سوال وجود دارد که آیا از دید مردم ساکن در این مناطق که قصد نوسازی منازل خود را دارند، این عدالت است که افرادی که پروانه‌های ساختمانی خود را قبل از سال 94 گرفته‌اند مشمول طبقات بیشتر ساختمانی باشند و به آنها این امکان داده نشود؟
صدور پروانه ساختمانی رایگان برای نوسازی بافت فرسوده
علیرضا خاکی مدیرعامل سازمان نوسازی، بهسازی و زیباسازی اطراف حرم مطهر حضرت معصومه(س) با بیان اینکه صدور پروانه ساختمانی در بافت فرسوده تا سقف تراکم مجاز رایگان است اظهار کرد: براساس مصوبه دولت وام بانکی نیز به هر نفر 80 میلیون تومان با سود 6 درصد اختصاص می‌گیرد.
مدیرعامل سازمان نوسازی، بهسازی و زیباسازی اطراف حرم مطهر حضرت معصومه(س) با تاکید بر اینکه برای ساخت بنا در بافت فرسوده نیز به ازای هر واحد 50 میلیون تومان وام پرداخت می‌شود افزود: پرداخت وام و پیگیری امور مرتبط با این بافت‌ها مربوط به شرکت عمران معصومیه است.
وی تصریح کرد: تخفیف کامل عوارض در حد تراکم پایه در اراضی بافت فرسوده، تخفیف 50 درصدی عوارض مازاد بر تراکم متناسب با نقشه و شرایط زمین و... از جمله مزایایی است که برای افرادی که در بافت فرسوده اقدام به نوسازی می‌کنند در نظر گرفته شده است.
خاکی با بیان اینکه تسهیلات دیگری نیز از سوی بانک مسکن با سود 8 درصد برای این کار اختصاص یافته است افزود: این تسهیلات 120 میلیون تومان است که سقف 144 قسط برای آن در نظر گرفته شده؛ البته قرار بوده این تسهیلات افزایش یافته که هنوز اقدامی از سوی دولت صورت نگرفته است.
وی بیان کرد: مالکینی که خواستار نوسازی املاک خود در بافت فرسوده هستند باید به مناطق شهرداری مراجعه کنند؛ البته افرادی که املاک آنها در بافت تاریخی مرکز شهر واقع شده باید مجوزهای لازم از اداره کل میراث فرهنگی را اخذ کنند.
مدیرعامل سازمان نوسازی، بهسازی و زیباسازی اطراف حرم مطهر حضرت معصومه(س) با بیان اینکه محدوده مصوب بافت فرسوده در حال تغییر است گفت: محدوده فعلی هزار و 74 هکتار است که با افزایش آن به بیش از هزار و 500 هکتار خواهد رسید.
به طور کلی آنچه که مسلم است این بوده که باید توجیه اقتصادی لازم برای مردم ایجاد شده که رغبت لازم را برای ساخت و ساز در بافت‌های فرسوده که به گفته مدیران امر نیز فاقد استانداردهای لازم از نظر امکانات و تسهیلات شهری هستند، پیدا کنند و تا زمانی که سیاست‌های متناقض دولت و ارگان‌های شهری وجود دارد بحث احیای بافت‌های فرسوده و طرح بازآفرینی شهری کار به جایی نخواهد برد.
فقدان ساختار واحد تصمیم گیر و تصمیم ساز در حوزه بافت فرسوده
اگرچه که هر روز شاهد اظهارنظرهای یکپارچه‌ای از سوی متولیان امر در دولت و شهرداری‌ها در خصوص لزوم احیای بافت‌های فرسوده و ارائه تسهیلات برای تحقق این امر هستیم اما گام عملی در این زمینه نیاز است. همچنان پس از 8 سال از تصویب قانون حمایت از احیاء، بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده و ناکارآمد شهری که مجریان اصلی‌اش وزارت راه و شهرسازی و شهرداری‌ها تعیین شده‌اند، هنوز ارگان‌های متولی همکاری و هماهنگی لازم را نداشته و در یک کلام بافت فرسوده در شهرها بی‌صاحب و متولی باقی مانده است.
در مجموع باید گفت با توجه به تعدد ساختارهای مدیریتی کشور، تغییر مکرر سیستم‌ها و سلیقه‌ای بودن عملکرد مدیران و مسوولان، همچنین خطرات جبران‌ناپذیر بی‌توجهی به احیا و نوسازی بافت‌های فرسوده، تاسیس ساختاری مجزا و با چارچوبی هماهنگ‌کننده و تصمیم‌ساز در کشور به عنوان متولی بافت‌های فرسوده امری اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسد. امید است که مدیران امر علاج واقعه را پیش از وقوع کنند...!
